موعەزیلە و نا-ئەزەلیبونی قورئان
سه‌روه‌ر پێنجوێنی
جارێكیان لە نوسینێكدا سەرنجم بۆ ئەوە ڕاكێشابو
كە لە بیری ئایینیی ئیسلامی (ی سوننی) دا قورئان بە ئەزەلی دادەنرێت، وئەمەش بە بڕوای
من دیمەنێكی (قورئانپەرستی) ی كولتوری ئیسلامیە. هەندێك لە مەلاكانی (یەكێتیی زانایان)
یش نوسیبویان: "ئێمە وەكو ئەهلی سوننەت وجەماعەت بڕوامان وایە قورئان كەلامی خوایە
وئەزەلیە نەك وەكو تۆ موعتەزیلیانە دەڵێیت ئەزەلی نیە". منیش وتم:
جارێ ئەگەر مەلایەكی كورد بتوانێت شەرحی بیروباوەڕی
موعتەزیلە بكات و بزانێت بۆچی موعتەزیلە وتویانە (كەلام) فیعلی خوایە نەك سیفەت وبەم
پێیە قورئان مەخلوقە نەك ئەزەلی و بزانێت بۆچی موعتەزیلە سەرەتا بونی (صیفەت) ی جیاواز
لە (ذات) ی خوایان ڕەت كردوەتەوە (كە ئەمە ئەهلی سوننە پێیان وتوە "تەعطیل")
و دواتریش كە زاراوە ومیتۆدەكەیان پێگەیشتوە جیاوازیی (صیفەت) یان لە (ذات) تەنها بە
جیاوازییەكی زیهنی پۆلێن كردوە و بەم ئیعتیبارەش (سیفەت) یان بۆ خوا سەلماندوە و خۆیان
لە تۆمەتی (تەعطیل) ڕزگار كردوە..؛ ئەگەر مەلایەك ئەم شتانە بزانێت و سەرەدەرەیان لـێ
بكات؛ بۆی هەیە و لێی دێت ناوی موعتەزیلە بهێنێت.. بەڵام دڵنیام كە هیچ مەلایەكی كورد
نیە سەری لەم شتانە دەربچێت یان دەقێكی ڕەسەنی موعتەزیلەی خوێندبێتەوە. موعتەزیلە فەیلەسوفی
ئیسلامی و داكۆكیكار و پارێزگاری فەلسەفیی بیروباوەڕی ئیسلامی بون لە ڕۆژگاری خۆیاندا،
ئیتر مەلایەكی كوردی ئێستە كە خەریكە (ئەشعەریەت) ـەكەیشی لەبیر دەچێتەوە كەی ڕوی ئەوەی
هەیە ناوی موعتەزیلە بهێنێت یان نەخوازەڵا بە خراپی باسیان بكات؟! نیوەی ڕاستی مەلاكانی
وڵاتی كوردەوارییش بونەتە سەلەفی و وەههابی (جا یان سەلەفیەتە چڕەكە یان لاوازكراوەكەی
كۆمەڵەی ئیخوان)، كە سەلەفی لە خۆیدا مانای وایە داپچڕاوە لە هەمو كەلەپوری كەلامی
و فەلسەفیی ئیسلامیی كۆن و هەمو مشت‌ومڕێكی كەلامیی پێ حەرامە. هەرچی موعتەزیلە وتویانە
هەموی بۆ دامەزراندنی باوەڕی ئیسلامی بوە لەسەر زەمینەیەكی فەلسەفیی تۆكمە كە بتوانێت
بەرگەی هێرشی باوەڕ وفەلسەفەكانی ئەو ڕۆژگارە بگرێت، كە وتویانە "قورئان مەخلوقە"؛
مەبەستیان ئەوە بوە یەكتاپەرستیی ئیسلامییش بە دەردی یەكتاپەستیی مەسیحی نەچێت و (ذات)
ی خوا لەڕێگەی دابەشبونی (صیفەت) ـەكانیەوە پەرت وپارچەپارچە نەبێت، كاتێك بیرمەندی
باوەڕداری مەسیحی سێ (سیفەت) لە خوا جیا دەكاتەوە (دروستكەر، وشە، گیانی پیرۆز) وسێ
دەركەوتن بۆ خوا بڕیار دەدات؛ لەبەرامبەریشدا بیرمەندی باوەڕداری ئیسلامیی سوننی ـ
بۆ نمونە ـ سیفەتی (كەلام) لە خوا جیا دەكاتەوە و شتێكی ئەزەلیی تر جگە لە خوا قوت
دەكاتەوە كە قورئانە، بۆیە مەسیحیەكان (وشە) كە لە قاڵبی یەشوعی ناصیریدا دەركەوتوە
بە خوا یان دەركەوتنێكی خوا دەزانن، موسڵمانەكانیش (بەتایبەتی سوننیەكان) قورئان دەكەن
بە خوایەك یان دەركەوتنێكی خوا!
ئێرە جێگەی ڕاڤەی زیاتری ئەم بابەتە ئاڵۆزە نیە،
بەڵام تەنها لە خودی دەقە ئیسلامیەكانەوە بەڵگە دەهێنمەوە لەسەر ئەوەی كە بەدور لە
هەمو بیروباوەڕێكیش ناگونجێت قورئان ئەزەلی بێت و دەقێكی چەسپاوی قورئان هەر لە ئەزەلەوە
ئامادەیی بوبێت. ئەو بەڵگەیەش لە "صەحیح" ی (بوخاری) ـەوە دەهێنمەوە، كە
دەیسەلمێنێت دەقی قورئان زادەی ململانێ و تەحەددی و وەڵامدانەوەی واقیع بوە و وەكو
دیالێكتیكێك وكێشمەكێشێك لەنێوان دەقەكە و واقیع ومرۆڤەكاندا وردە-وردە ئەو دەقە پێك
هاتوە:
ئەم بەڵگەیە بەڵگەیەكی زەقە لە خودی دەقە ئیسلامیەكانەوە
لەسەر ئەوەی پێكهاتنی دەقە قورئانیەكان پرۆسێسێكی سروشتی بوە و وەكو دیالێكتیكێك لەگەڵ
واقیعدا پێك هاتوە، نەك لە ئەزەلەوە وەكو دەقێكی چەسپاو ئامادە بوبێت: بوخاری لە
"صەحیح" ـەكەیدا / كیتابی (تەفسیری قورئان) / بابی ئایەتی (لا يستوي القاعدون
من المؤمنين والمجاهدون في سبيل الله..)، لە (بەڕائی كوڕی عازیب وزەیدی كوڕی ثابیتەوە)
ەوە كە دو صەحابین، دەگێڕێتەوە (حەدیثەكانی ژمارە 4592 ـ 4594): كاتێك ئەو ئایەتە دابەزی
پێغەمبەر نوسەرێكی بانگ كرد (كە وا دیارە هەر زەید خۆیەتی) و وتی: بنوسە (لا يستوي
القاعدون من المؤمنين والمجاهدون في سبيل الله)، لەو كاتەدا عەبدوڵڵای كوڕی ئوم مەكتوم
لەپشتی پێغەمبەرەوە بو، وتی: "پێغەمبەری خوا! من كوێرم" (مەبەستی ئەوەیە
دەقەكە گشتیە وبەگشتی سەركۆنەی هەر موسوڵمانێك دەكات كە جیهاد نەكات وئیتر حسابی بۆ
مرۆڤی كەمئەندام نەكردوە)، دەڵێت: ئیتر هەر لە جێگەكەیدا ئایەتەكە بەم شێوەیە دابەزیەوە:
(لا يستوي القاعدون من المؤمنين غير أولي الضرر والمجاهدون في سبيل الله) (النساء:
95) بە زیادكردنی (غير أولي الضرر) واتە: جگە لەوانەی كە بەهانەیان هەیە بەهۆی نەتوانایی
یان كەمئەندامیەوە.
بڕوانە: البخاري، الجامع المسند الصحيح المختصر
من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه. تحقيق: محمد زهير بن ناصر الناصر.
دار طوق النجاة، الطبعة 1، 1422 هـ. جـ. 6، ص‌ص. 47، 48. هەروەها موسلیم و حاكیم و
تیرمیذی و نەسائی و طەبەرانی و بەیهەقی و هەندێكی تریش گێڕاویانەتەوە.
بەئاسانی لەم دەقەوە ئەوە دەفامینەوە كە ئەگەر
(عەبدوڵڵای كوڕی ئوم مەكتوم) لەوێدا حازر نەبوایە؛ دەستەواژەی (غير أولي الضرر) لە
ئایەتەكەدا نەدەبو و ئایەتەكە بەبێ ئەو دەستەواژەیە دەنوسرایەوە! ئەم گێڕانەوە ئیسلامیە
دەڵێت یەكەم جار ئایەتەكە بەبێ ئەو دەستەواژەیە دابەزیوە و پێغەمبەر ویستویەتی وا
بینوسێت، بەڵام تێبینیەكەی (عەبدوڵڵای كوڕی ئوم مەكتوم) كارێكی كردوە كە ئەو دەستەواژەیە
زیاد بكرێت بۆ دەقە قورئانیەكە! كەواتە دەقە قورئانیەكە زادەی پاڵفتەكردن و پاكنوس
و داڕشتنەوە و پێداچونەوە بوە لەژێر ڕۆشنایی واقیعدا نەك لە ئەزەلەوە وەكو دەقێكی چەسپاو
هەبوبێت. ئەمە بەڵگەیەكە لە خودی سەرچاوە ئیسلامیەكانەوە، ئەگەرنا بە سەربەخۆیی چارەسەری
بابەتەكە زۆر ئاسانە!
ئینجا لە هەمو مەلاكان دەپرسم: "چ بەڵگەیەكی
ئایینی (قورئانی یان سوننەتی) تان هەیە لەسەر ئەوەی قورئان ئەزەلیە؟!". چاوەڕێی
وەڵامین!
