جگەرەكێشان و ڕەمەزان
سه‌روه‌ر پێنجوێنی
یەكێك لەو بابەتانەی كە لە ڕۆژانی ڕەمەزاندا دەبنە
كێشە، بابەتی جگەرەكێشانە، كە بەپێی فیقهی ئیسلامیی نوێ ڕۆژو دەشكێنێت و، بەپێی وتەی
ڕۆژوەوانان و پیاوانی ئایینییش جگەرەكێشان بە ئاشكرا لە ڕۆژانی ڕەمەزاندا سوكایەتیە
بە ڕەمەزان.
سەبارەت بەوەی جگەرەكێشان ڕۆژو بشكێنێت، ئەوە هیچ
بنچینەیەكی پتەوی نیە: دەقە قورئانیەكە دەڵێت (وكلوا واشربوا حتی... الفجر) (البقرة: ١٨٧)، كەواتە ئەوەی لە ڕۆژودا قەدەغەیە بریتیە لە (خواردن و خواردنەوە) كە هەردوكیان
پەیوەندییان بە ڕێڕەوەی كۆئەندامی هەرس (دەم - قوڕگ - سورێنچك - گەدە..) ـەوە هەیە،
بەڵام جگەرەكێشان پەیوەندیی بەو ڕێڕەوە نیە و نە بە (خواردن) حسێبە نە بە (خواردنەوە)،
بەڵكو تەنها پەیوەندیی بە كۆئەندامی هەناسەدانەوە هەیە و ئەو دوكەڵە دەچێتە سیەكانەوە،
و وەكو هەڵمژینی هەر دوكەڵێكی تر وایە، ئەگەر مرۆڤ هەوایەكی تەپ‌وتۆزاوییش هەڵ‌مژێت
هەندێك تەنۆلكەی ورد دەچنە ڕێڕەوی هەناسەیەوە. لەبەر ئەوە هیچ بنچینەیەك نابینینەوە
بۆ ئەو فەتوایەی كە دەڵێت ڕۆژو بە جگەرەكێشان دەشكێت. ڕاستە جەستە و خوێنی مرۆڤی جگەرەكێش
وەكو پێویستییەك داوای نیكۆتینی جگەرە دەكات و لە ئەنجامدا بڕێك لە ماددەی نیكۆتین
دەگاتە خوێنی مرۆڤەكە، بەڵام ئێمە لەم بابەتانەدا دەگەڕێینەوە بۆ دەقە ئیسلامیەكان،
دەقە قورئانیەكە بۆ خۆی باسی (خواردن و خواردنەوە) دەكات، كە جگەرەكێشان نە بە خواردن
دادەنرێت نە بە خواردنەوە، نە خۆراكە نە ئاوە (ڕاستە لە عەرەبیدا دەوترێت "شرب
الدخان" و لە كوردیدا دەوترێت "جگەرە خواردن"، بەڵام ئەم دەستەواژانە
ورد و واقیعی نین و مەجازن). ئەگەریش بەو پێیە جگەرەكێشان بە بەتاڵكەرەوەی ڕۆژو دابنرێت
كە بەپێی گەلێك فەتوا حەرام كراوە، ئەو كاتەش هەر ناتوانرێت بوترێت ڕۆژو دەشكێنێت،
دەكرێت بوترێت "لە خێرەكەی كەم دەكاتەوە"! بەڵام نەك ئەوەی بوترێت دەیشكێنێت،
ڕونە كە لە فیقهی ئیسلامیدا تەنها (خواردن) و (خواردنەوە) و (جوتبون) ڕۆژو دەشكێنن،
نەك گوناه.
دەشتوانم بڵێم ئەو قەدەغەكردنە توندەی جگەرەكێشان
كە لە بیر و یاسای ئیسلامیی نوێدا هەیە، دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئیسلامی سوننی لەم سەردەمەدا
بەتەواوی لەژێر كاریگەریی وەههابیەتدایە، وەههابیەكان لە مێژوی خۆیاندا زۆر سەرسەختانە
دژایەتیی جگەرەكێشانیان كردوە و بە شێوەیەك حەرامیان كردوە كە جاری وا هەبوە مرۆڤیان
لەسەر كوشتوە! بە شێوەیەك بابەتەكە لە هەستیاری و دژایەتیی شەخسی(!) نزیك دەبێتەوە..
بە بڕوای من ئەو حاڵەتەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی جگەرەكێشان لەو ماوەیەی دواییدا لە كۆمەڵگای
عوسمانیی فراواندا ببوە دیاردەیەكی سەرەكی، بە شێوەیەك شوێنكەوتوانی تەریقەتە صۆفیەكانی
ژێر دەسەڵاتی عوسمانییش زۆربەیان جگەرەكێش بون (هەڵبەت مەبەست لە "جگەرەكێشان"
لێرەدا هەر هەڵمژینێكی دوكەڵی توتنە، بە سیگار بێت یان قلیان و پایپ یان نێرگەلە و
شتی تر).. كاتێكیش وەههابیەكان هاتنە كایە وەكو جیابونەوە و یاخیبونێكی سیاسی و ئایینی
لە دەسەڵاتی سیاسی و ئایینیی عوسمانی هاتنە كایە، بۆیە هەستیار بون بە هەمو نەریت و
خو و بیروباوەڕ و شێوازەكانی ژیانی كۆمەڵگای ژێر دەسەڵاتی عوسمانی.. بۆیە لەو كاتەوە
سەرنج دەدەین وەههابیەت و لێرەشەوە بیری ئیسلامی - سوننیی نوێ زۆر هەستیارە بە دیاردەی
جگەرەكێشان و زۆر بەتوندی قەدەغەی دەكات.. ئینجا لەژێر ناونیشانی كۆنفرانسی تایبەت
بە تەندروستی و نەهێشتنی زیانە تەندروستیەكانی جگەرەكێشان كە بە پشتیوانیی وەههابیەكان
(سەعودیەكان) ڕێك دەخرێن؛ هەوڵ دەدرێت ئەو قەدەغەكردنە ئایینیە بكرێتە قەدەغەكردنی
یاسایی و ڕێنمایی تەندروستی.. بەڵام پاڵنەرە سەرەكیەكە هەر ئەو هەستیاریەیە كە ڕەگ‌وڕیشەی
مێژویی هەیە. ئینجا بۆیە دەڵێم زۆر دژایەتی و قەدەغەكردن هەیە كە بە ناوی - بۆ نمونە
- تەندروستی و مافی مرۆڤ و مافی ژنەوە دەكرێن بەڵام لە بنەڕەتدا ڕەگ‌وڕیشەی كولتوریی
كۆنتریان هەیە.. نمونەیەكی تریش لەم بابەتە قەدەغەكردن و دژایەتیی فرەژنیە لە بیری
نوێدا، كاتێك ڕێكخراوەكانی ژنان دیاردەی فرەژنی ڕەت دەكەنەوە و هەوڵ دەدەن بۆ نەهێشتنی؛ ڕەنگە وا بزانین پاڵنەرەكە تەنها پاراستنی مافی
ژن و بەهاكانی یەكسانیە، بەڵام هەمو ڕێكخراوەكانی ژنان لە وڵاتانی ئیسلامی و خۆرهەڵاتیدا
لە ڕاستیدا سەرچاوە و مەرجیعیەتی فیكرییان دەچێتەوە بۆ بیری ئورۆپایی، بۆیە زۆر تایبەتمەندی
و بایەخدان و هەستیاریی بیری ئورۆپاییان بۆ دەگوێزرێتەوە، بیری ئورۆپاییش بە كاریگەریی
ئایینی مەسیحی مێژویەكی هەیە لە قەغەكردنی فرەژنیدا.. بۆیە من پێم وایە ئەو ڕەگ‌وڕیشە
مێژوییە پاڵنەرێكی شارراوەی ئەو هەستیاریەیە بەرامبەر بە فرەژنی (كە لە بیری نوێدا
وەكو تابویەكی لـێ هاتوە).
سەبارەت بەوەش كە جگەرەكێشان لە ڕۆژانی ڕەمەزاندا
سوكایەتی بێت بە ئایین یان ڕەمەزان.. من پێم وا نیە جگەرەكێشەكان خۆیان وا بیر بكەنەوە،
بەڵكو نەخۆشی و خویەكی خراپە كە توشی بون و، دوای ئەوەی توش بون ئیتر لە دەستی خۆیاندا
نیە.
ئینجا لەگەڵ ئەوەشدا كە من هەمو هەوڵێك بۆ لەناوبردنی
جگەرەكێشان و بازرگانیی توتن پیرۆز دەكەم، لە هەمان كاتدا ناتوانم لەگەڵ ئەوەدا بم
ئازادیی تاكەكەس زەوت بكرێت ئەگەر ئازادیی جگەرەكێشانیش بێت، مەگەر لە شوێنە گشتیەكاندا
كە ئازادی و مافی تاكەكانی تر دێتە پێشەوە. كاتی خۆی ویستیان كەسێتیی ئاینشتاین بەكەڵك
بهێنن بۆ قەدەغەكردنی جگەرە، بەڵام ئەو ڕازی نەبو و وتی: "چیم لە دنیا بۆ دەهێڵنەوە
ئەگەر قلیانەكەم لێ بستێنن؟!".
بڵاوكردنەوەی هۆشیاریی تەندروستی و كۆنتڕۆڵكردنی
بازاڕی بازرگانیی توتن و دانانی باجی قورس لەسەری، تاكە ڕێگەیەكی سەركەوتوە بۆ سنورداركردنی
ئەو خوە خراپە كە دەبێت وەكو قوربانی سەیری توشبوانی بكەین نەك وەكو دوژمن.
