مەبەست و واتای ئاهەنگەكانی سەری ساڵ
و شێواندنی و سوكایەتیی هەندێك لە مەلاكان، لە سایەی نەزانیدا
(مەلا فاتیح شارەستێنی) وەك نمونە
و شێواندنی و سوكایەتیی هەندێك لە مەلاكان، لە سایەی نەزانیدا
(مەلا فاتیح شارەستێنی) وەك نمونە
سه‌روه‌ر پێنجوێنی
بە چاوپۆشین لەوەی تا چ ڕادەیەك ئامۆژگاری و (وەعز) ی ئایینی وەكو شێوازێكی پەروەردە و ئاڕاستەكردن؛ شێوازێكی سەركەوتو و گونجاوە و لە ئاستی پەروەردەی هاوچەرخدایە؛ جاران پێم وابو وتار و ئامۆژگاریە ئایینیەكانی مەلا (فاتیح شارەستێنی) ی پیرەمەگرون، لە چاو توانا و ئاستی وەرگر و گوێگرەكانی خۆی؛ نمونەی وتاری ئایینیی گونجاو و ئامۆژگاریی ئایینیی ئاسایی و باشن، بەلای كەمەوە و ئەوەندەی من بە ڕێكەوت گوێم لە وتارەكانی گرتبو؛ نەمبیست ئامۆژگاریی ئایینی بەكەڵك بهێنێت بۆ مەبەستی تایبەتی و هێرشكردنە سەر خەڵك و (تەكفیركردن) و (بەموشریكدانان) ی داب‌ونەریتە دنیایی و باوەكان. بەڵام دیارە ئەم گومانە باشەم لە جێی خۆیدا نەبوە. لە وتارێكی نوێیدا دەربارەی ئاهەنگی سەری ساڵ و كەسێتیی (پاپا نۆێڵ)، ئەو هێرشە ئایینیەم لە قسەكانیدا بینیەوە، سەرباری ئەوەش و وەكو هەمیشە لە وتارە ئایینیەكاندا هەستی پێ دەكەین، كۆمەڵێك لێكدانەوە و ڕاڤە و بۆچونی هەڵە و سەقەت، بە ناوی زانست و زانیاری و بێلایەنی(!) ـەوە، دەبەشێتەوە بەسەر گوێگرەكانیدا. با بزانین چی دەڵێت و ئەوەی دەیڵێت چ بەهایەكی هەیە؟!
بە قسەی خۆی تەشهیر ناكات و دەیشیكات!
(مامۆستا فاتیح) لە سەرەتای قسەكانیەوە دەربارەی (پاپا نۆێڵ)، دەڵێت: (ئێمە بەبێ هەڵ‌چون و داچون قسە دەكەین، نە زەمی كەس دەكەین و نە مەدحی كەس دەكەین، و ئەمە تەنها زانستە و زانیارییەكە، ئیتر تەشهیر بە كەس ناكەین)..
پێش هەمو شتێك؛ ئەم زانستەی ئەو باسی دەكات؛ ئێمە دڵنیاین لە یەك-دو لاپەڕەی وتاری سادە و پڕهەڵەی سایتە عەرەبی-ئیسلامیەكان دەربارەی پاپا نۆێڵ زیاتر نیە. هەر بەوەدا دیارە كە ناوەكان بە شێوە عەرەبیەكەیان و بە هەڵەوە دەڵێتەوە.
بەڵام دواتر دیمەنەكانی ئاهەنگی سەری ساڵ و بەتایبەتی كەسێتیی پاپا نۆێڵ بە هەوڵی (تەنصیر) و بەمەسیحیكردن دادەنێت، و ئاهەنگی دابەشكردنی دیاری بەسەر منداڵدا لە لایەن كەسێتیی هێمایی پاپا نۆێڵەوە؛ بە هەوڵێك دادەنێت بۆ دانانی گەرای بەمەسیحیكردن لە مێشكی منداڵدا. كە ئەمەش تۆمەتباركردنێكی گشتیە و تەشهیرێكی گشتیە بە هەمو ئەوانەی ئەو ئاهەنگانە دەگێڕن. دوای ئەوەش ئەوانەی بەشداریی ئاهەنگی دیاری دابەشكردنی پاپا نۆێڵ دەكەن؛ بە منداڵی (مەسئولەكان و دەوڵەمەندەكان و خوانەناسەكان) و (منداڵی ئەوانەی نە ئیسلامە نە مەسیحە و نە دەزانێ دنیا چیە و نە دەزانێ قیامەت چیە) ناو دەبات. بۆیە بە قسە تەشهیری نەكردوە بەڵام بە كردار تەشهیر و تەكفیری ئەوانە دەكات كە لەو ئاهەنگانەدا بەشدارن.
پێش هەمو شتێك؛ ئەم زانستەی ئەو باسی دەكات؛ ئێمە دڵنیاین لە یەك-دو لاپەڕەی وتاری سادە و پڕهەڵەی سایتە عەرەبی-ئیسلامیەكان دەربارەی پاپا نۆێڵ زیاتر نیە. هەر بەوەدا دیارە كە ناوەكان بە شێوە عەرەبیەكەیان و بە هەڵەوە دەڵێتەوە.
بەڵام دواتر دیمەنەكانی ئاهەنگی سەری ساڵ و بەتایبەتی كەسێتیی پاپا نۆێڵ بە هەوڵی (تەنصیر) و بەمەسیحیكردن دادەنێت، و ئاهەنگی دابەشكردنی دیاری بەسەر منداڵدا لە لایەن كەسێتیی هێمایی پاپا نۆێڵەوە؛ بە هەوڵێك دادەنێت بۆ دانانی گەرای بەمەسیحیكردن لە مێشكی منداڵدا. كە ئەمەش تۆمەتباركردنێكی گشتیە و تەشهیرێكی گشتیە بە هەمو ئەوانەی ئەو ئاهەنگانە دەگێڕن. دوای ئەوەش ئەوانەی بەشداریی ئاهەنگی دیاری دابەشكردنی پاپا نۆێڵ دەكەن؛ بە منداڵی (مەسئولەكان و دەوڵەمەندەكان و خوانەناسەكان) و (منداڵی ئەوانەی نە ئیسلامە نە مەسیحە و نە دەزانێ دنیا چیە و نە دەزانێ قیامەت چیە) ناو دەبات. بۆیە بە قسە تەشهیری نەكردوە بەڵام بە كردار تەشهیر و تەكفیری ئەوانە دەكات كە لەو ئاهەنگانەدا بەشدارن.
ناكۆكیی داب‌ونەریتەكان
ناوبراو باسی ئەوە دەكات كە لە كولتوری ئەورۆپاییدا بیروڕای جیاواز هەیە دەربارەی ناسنامەی پاپا نۆێڵ، و ئەمە دەكاتە بەڵگەی ئەوەی كە مەسیحیەكان بۆ خۆیشیان دڵنیا نین لە بابەتەكە و كەواتە بابەتەكە هیچ بنەڕەتێكی نیە.
بەڵام ئەمە تەنها بیانوگرتنە، و وەكو ئەوە وایە موسوڵمانانیش لە گەلێك كەسێتیی كولتوریی خۆیاندا ناكۆكییان هەیە. بۆ نمونە: كەسێتی (خدری زیندە)، كە لە حەدیسەكاندا پێی دەوترێت (الخضِر) و لە قورئاندا پێی دەوترێت "به‌نده‌یه‌کی باش" ("عبد صالح")؛ ئەمە لەناو موسوڵماناندا بیروڕای جیاواز هەیە لەسەر ناوەكەی و سەردەمەكەی و ئایا پێغەمبەر بوە یان تەنها یەكێك بوە لە "ئەولیا". ئەمە دەربارەی كەسێتییەكی ئایینی و پیرۆز لە باوەڕی ئیسلامیدا كە لە قورئانیشدا باسی هاتوە، لە كاتێكدا ناكۆكیی مەسیحیەكان دەربارەی پاپا نۆێڵ شتێكی ئاساییە چونكە ناكۆكیە لەسەر كەسێتییەكی كولتوری و داب‌ونەریتێك كە نە لە دەقە پیرۆزەكانیاندا باسی هاتوە و نە بەشێكە لە باوەڕی ئایینیی مەسیحی. ناوبراو دەركی ئەوە ناكات كە پاپا نۆێڵ داب‌ونەریتێكە و بەشێكە لە كەلەپورێكی میللی و بۆیە ئاساییە بەپێی جیاوازیی كولتور و ناوچە و سەردەمەكان بیروڕا و پێناسەی جیاواز بۆ كەسێتیەكە هەبێت. بەڵام مەلاكان و ئیسلامیەكان لەبەر ئەوەی خۆیان بە جیهانبینییەكی ئایینی ئابڵوقە داوە؛ دەیانەوێت هەمو شتێك بە "یەقین" ی ئایینی وەربگرن، ئەوەی كە بەشێكە لە كولتور؛ ئەوان هەر وەكو ئایین وەریدەگرن، بۆیە بەم شێوەیە لەگەڵ كولتوری خۆیاندا مامەڵە دەكەن و (ئایینی) و (دنیایی) جیا ناكانەوە، هەر بۆیە كاتێك قسە لەسەر كولتوری خەڵكی تریش دەكەن؛ چاوەڕێن وەكو بابەتە ئایینیە "یەقینی" ـەكانی خۆیان یەك شێوە و پێناسەی پیرۆزكراوی هەبێت و فرەیی و جیاوازی كە لە كولتوردا زۆر سروشتیە؛ لای ئەوان دەبێتە نیشانەیەكی خراپ!
ئینجا لە باسی ئەم ناكۆكیه‌ی كۆمەڵگا ئەورۆپاییەكاندا لە ناوهێنان و پێناسەی (پاپا نۆێڵ) دا هەڵەی سەیریش دەكات، بۆ نمونە: دەربارەی ناوی ئەو كەسێتیە دو شێوە دەهێنێت: "سانت نیقۆس"!! لەگەڵ "سانت نیكۆلاس". ئەمەی دوەمیان خۆی ناوی ئوسقوفێك بوە لە شاری میرا لە خۆرئاوای توركیای ئێستە و بنچینە مەسیحیەكەی كەسێتیی پاپا نۆێڵە. و ئەم ناوەش خۆی (نیكۆلاس) ـە، و دەكرێت بوترێت (نیكۆلا)، و كاتێكیش دێتە زمانی سامیی وەكو سوریانی و عەرەبیەوە؛ دەبێتە: "نیقولا" و "نیقولاس"، ئیتر كەس ناڵێت "نیقۆس". ئەمە تەنها وەهمی خۆیەتی.
بەڵام ئەمە تەنها بیانوگرتنە، و وەكو ئەوە وایە موسوڵمانانیش لە گەلێك كەسێتیی كولتوریی خۆیاندا ناكۆكییان هەیە. بۆ نمونە: كەسێتی (خدری زیندە)، كە لە حەدیسەكاندا پێی دەوترێت (الخضِر) و لە قورئاندا پێی دەوترێت "به‌نده‌یه‌کی باش" ("عبد صالح")؛ ئەمە لەناو موسوڵماناندا بیروڕای جیاواز هەیە لەسەر ناوەكەی و سەردەمەكەی و ئایا پێغەمبەر بوە یان تەنها یەكێك بوە لە "ئەولیا". ئەمە دەربارەی كەسێتییەكی ئایینی و پیرۆز لە باوەڕی ئیسلامیدا كە لە قورئانیشدا باسی هاتوە، لە كاتێكدا ناكۆكیی مەسیحیەكان دەربارەی پاپا نۆێڵ شتێكی ئاساییە چونكە ناكۆكیە لەسەر كەسێتییەكی كولتوری و داب‌ونەریتێك كە نە لە دەقە پیرۆزەكانیاندا باسی هاتوە و نە بەشێكە لە باوەڕی ئایینیی مەسیحی. ناوبراو دەركی ئەوە ناكات كە پاپا نۆێڵ داب‌ونەریتێكە و بەشێكە لە كەلەپورێكی میللی و بۆیە ئاساییە بەپێی جیاوازیی كولتور و ناوچە و سەردەمەكان بیروڕا و پێناسەی جیاواز بۆ كەسێتیەكە هەبێت. بەڵام مەلاكان و ئیسلامیەكان لەبەر ئەوەی خۆیان بە جیهانبینییەكی ئایینی ئابڵوقە داوە؛ دەیانەوێت هەمو شتێك بە "یەقین" ی ئایینی وەربگرن، ئەوەی كە بەشێكە لە كولتور؛ ئەوان هەر وەكو ئایین وەریدەگرن، بۆیە بەم شێوەیە لەگەڵ كولتوری خۆیاندا مامەڵە دەكەن و (ئایینی) و (دنیایی) جیا ناكانەوە، هەر بۆیە كاتێك قسە لەسەر كولتوری خەڵكی تریش دەكەن؛ چاوەڕێن وەكو بابەتە ئایینیە "یەقینی" ـەكانی خۆیان یەك شێوە و پێناسەی پیرۆزكراوی هەبێت و فرەیی و جیاوازی كە لە كولتوردا زۆر سروشتیە؛ لای ئەوان دەبێتە نیشانەیەكی خراپ!
ئینجا لە باسی ئەم ناكۆكیه‌ی كۆمەڵگا ئەورۆپاییەكاندا لە ناوهێنان و پێناسەی (پاپا نۆێڵ) دا هەڵەی سەیریش دەكات، بۆ نمونە: دەربارەی ناوی ئەو كەسێتیە دو شێوە دەهێنێت: "سانت نیقۆس"!! لەگەڵ "سانت نیكۆلاس". ئەمەی دوەمیان خۆی ناوی ئوسقوفێك بوە لە شاری میرا لە خۆرئاوای توركیای ئێستە و بنچینە مەسیحیەكەی كەسێتیی پاپا نۆێڵە. و ئەم ناوەش خۆی (نیكۆلاس) ـە، و دەكرێت بوترێت (نیكۆلا)، و كاتێكیش دێتە زمانی سامیی وەكو سوریانی و عەرەبیەوە؛ دەبێتە: "نیقولا" و "نیقولاس"، ئیتر كەس ناڵێت "نیقۆس". ئەمە تەنها وەهمی خۆیەتی.
شێواندن و ڕاڤەی هەڵە و نەزانانەی ناوی (پاپا نۆێڵ)
ئینجا ناوبراو بۆ ڕاڤەی (پاپا نۆێڵ) دو شتی پێچەوانە دەڵێت:
١. دەڵێت: (بە فەڕەنسی واتە: باوكی لەدایكبون).
ئەمە لێكدانەوە ڕاستەكەیە، بەڵام لەسەری ڕاناوەستێت و بە هەڵە دەیخاتە ڕو، چونكە بە ڕاڤەیەكی ورد؛ ئەم ناوە ناكاتە باوكی لەدایكبون، بەڵكو دەكاتە: "بابە كریسمەس"، یانی وشەی "پاپا" لەسەر زمانی منداڵەوەیە (و لە زمانی گریكیدا هەبوە بە شێوەی"پاپپاس"، ئینجا "پاپا" ی لاتینی لەمەوە هاتوە و چوتە فڕەنسیەوە و لە فڕەنسییشەوە چوتە گەلێك زمانی ترەوە)، و ئینجا "نۆێڵ" كە دەقاودەق بە واتای لەدایكبونە و لە "نۆێڵ" Noel ی فڕەنسیی كۆنەوە هاتوە و ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ڕیشەیەكی لاتینی، مەبەست ڕۆژی لەدایكبونی مەسیحە نەك چەمكی لەدایكبون بەتەنها. ناوبراو لە سایتە عەرەبیەكە هەر ئەوەندەی وەرگرتوە كە "پاپا نۆێڵ" واتە "أبو المیلاد"، ئیتر نە بەوردی لێی تێگەیشتوە و نە سودی لـێ بینیوە.
ئینجا ئەم ناوە، واتە (پاپا نۆێڵ)، لە زمانی فڕەنسیدا لەسەر زمانی منداڵیشەوە پێی دەوترێت (پاپا نوێل) Papa Noël ، ئەگەرنا لە فڕەنسا بەو كەسێتیە دەوترێت (پێر نوێل) |پێغ نوێل| Père Noël بە هەمان واتا.
٢. ئینجا ڕاڤەیەكی تری هەڵە باس دەكات كە ئەوەی تری پێ هەڵ‌دەوەشێنێتەوە، دەڵێت: (لە خۆرئاوا بەگشتی و لە سوید: بە مەعنای: خوا لەگەڵ ئێمەیە)!! كە ئەمە ڕێك واتای دەستەواژەی עִמָּנוּ אֵל |عیممانو ئێل| ـەكەی كتێبی (ئیشەعیا) یە كە مەلا فاتیح لەگەڵ ناوی پاپا نۆێڵ تێكەڵی دەكات و ئەم هەڵەیەش دەداتە پاڵ هەمو خۆرئاوا. ئەمە هەڵەیەكی باوە لە سایت و ناوەندە ئیسلامیەكاندا كە سورن لەسەری و ڕاستكردنەوەش وەرناگرن. ئیتر نازانن و بیر لەوە ناكەنەوە كە ناوی "پاپا نۆێڵ" دەستەواژەیەكی فڕەنسی/ئەورۆپاییە و "عیممانو ئێل" یش دەستەواژەیەكی عیبریە، و ناكرێت ببنە ڕاڤەی یەكتر. جا زانستەكەی مەلا فاتیحیش هەر لەم هەڵە باوەوە وەرگیراوە! هەر ئەم لێكدانەوە هەڵەیەشە كە وایان لـێ دەكات سور بن لەسەر وتنی ناوەكە بە شێوەی "بابا نوئێل"، لەسەر وەزنی "عیممانو ئێل"!!
ئینجا نازانین لە (زانست!)ـەكەی مامۆستا فاتیحدا بۆچی لە خۆرئاوا و لە سوید ناوی "پاپا نۆێڵ" ئەو واتایە ("خوا لەگەڵ ئێمەیە") دەدات؟ ئەم واتایە ـ كە هەڵەیشە و واتای ئەو دەستەواژەیە نیە ـ؛ چ پەیوەندییەكی بە "خۆرئاوا" و ـ بەتایبەتی ـ "سوید" ەوە هەیە؟! چۆن ئەم ڕاڤە هەڵەیە دەدات پاڵ هەمو "خۆرئاوا" و ـ بەتایبەتی ـ "سوید"؟
ئەمە لە كاتێكدا لە كولتوری سویدیی ڕەسەندا، كەسێتیی پیاوە پیرەی كریسمەس؛ گرگنێكە لە كولتوری سویدیدا كە پێی دەوترێت (ژولتۆمّتە) Jultomte واتە گرگنی كریسمەس Yule Gnome. واتە ناوی "پاپا نۆێڵ" لە سوید هەر ڕەسەنایەتیی كولتورییشی نیە چ جای ئەوەی لە سوید ئەو واتا هەڵەیە بگەیەنێت!
دواتر زیاتر "زانست" ـەكەی پەخش دەكاتەوە و دەڵێت: (ناوەكە بە فەڕەنسی مەعنایەكی هەیە، بە ئەوروپی مەعنایەكی هەیە، لەلای هەندێك مەوسوعەی بەریتانی مەعنایەكی هەیە)! وا دیارە لای مەلا فاتیح فەڕەنسی جیاوازە لە زمانە ئەورۆپاییەكان، و (ئەوروپی) یشی لێ بوەتە یەك زمانی سەربەخۆ و تاك، بۆیە دەڵێت بە (ئەوروپی) كە هەر مەبەستی واتای (خوامان لەگەڵە) ی واتای دەستەواژە عیبریەكەیە، واتە "عیممانو ئێل"، و ئەو لێی بوەتە "ئەوروپی". ئیتر نازانین "هەندێك مەوسوعەی بەریتانی" یانی چی و چۆن ئێنسایكلۆپیدیای بریتانی دەتوانێت شتێكی باس بكات جگە لەو واتایەی دەستەواژەكە لە فڕەنسیدا هەیەتی.
١. دەڵێت: (بە فەڕەنسی واتە: باوكی لەدایكبون).
ئەمە لێكدانەوە ڕاستەكەیە، بەڵام لەسەری ڕاناوەستێت و بە هەڵە دەیخاتە ڕو، چونكە بە ڕاڤەیەكی ورد؛ ئەم ناوە ناكاتە باوكی لەدایكبون، بەڵكو دەكاتە: "بابە كریسمەس"، یانی وشەی "پاپا" لەسەر زمانی منداڵەوەیە (و لە زمانی گریكیدا هەبوە بە شێوەی"پاپپاس"، ئینجا "پاپا" ی لاتینی لەمەوە هاتوە و چوتە فڕەنسیەوە و لە فڕەنسییشەوە چوتە گەلێك زمانی ترەوە)، و ئینجا "نۆێڵ" كە دەقاودەق بە واتای لەدایكبونە و لە "نۆێڵ" Noel ی فڕەنسیی كۆنەوە هاتوە و ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ڕیشەیەكی لاتینی، مەبەست ڕۆژی لەدایكبونی مەسیحە نەك چەمكی لەدایكبون بەتەنها. ناوبراو لە سایتە عەرەبیەكە هەر ئەوەندەی وەرگرتوە كە "پاپا نۆێڵ" واتە "أبو المیلاد"، ئیتر نە بەوردی لێی تێگەیشتوە و نە سودی لـێ بینیوە.
ئینجا ئەم ناوە، واتە (پاپا نۆێڵ)، لە زمانی فڕەنسیدا لەسەر زمانی منداڵیشەوە پێی دەوترێت (پاپا نوێل) Papa Noël ، ئەگەرنا لە فڕەنسا بەو كەسێتیە دەوترێت (پێر نوێل) |پێغ نوێل| Père Noël بە هەمان واتا.
٢. ئینجا ڕاڤەیەكی تری هەڵە باس دەكات كە ئەوەی تری پێ هەڵ‌دەوەشێنێتەوە، دەڵێت: (لە خۆرئاوا بەگشتی و لە سوید: بە مەعنای: خوا لەگەڵ ئێمەیە)!! كە ئەمە ڕێك واتای دەستەواژەی עִמָּנוּ אֵל |عیممانو ئێل| ـەكەی كتێبی (ئیشەعیا) یە كە مەلا فاتیح لەگەڵ ناوی پاپا نۆێڵ تێكەڵی دەكات و ئەم هەڵەیەش دەداتە پاڵ هەمو خۆرئاوا. ئەمە هەڵەیەكی باوە لە سایت و ناوەندە ئیسلامیەكاندا كە سورن لەسەری و ڕاستكردنەوەش وەرناگرن. ئیتر نازانن و بیر لەوە ناكەنەوە كە ناوی "پاپا نۆێڵ" دەستەواژەیەكی فڕەنسی/ئەورۆپاییە و "عیممانو ئێل" یش دەستەواژەیەكی عیبریە، و ناكرێت ببنە ڕاڤەی یەكتر. جا زانستەكەی مەلا فاتیحیش هەر لەم هەڵە باوەوە وەرگیراوە! هەر ئەم لێكدانەوە هەڵەیەشە كە وایان لـێ دەكات سور بن لەسەر وتنی ناوەكە بە شێوەی "بابا نوئێل"، لەسەر وەزنی "عیممانو ئێل"!!
ئینجا نازانین لە (زانست!)ـەكەی مامۆستا فاتیحدا بۆچی لە خۆرئاوا و لە سوید ناوی "پاپا نۆێڵ" ئەو واتایە ("خوا لەگەڵ ئێمەیە") دەدات؟ ئەم واتایە ـ كە هەڵەیشە و واتای ئەو دەستەواژەیە نیە ـ؛ چ پەیوەندییەكی بە "خۆرئاوا" و ـ بەتایبەتی ـ "سوید" ەوە هەیە؟! چۆن ئەم ڕاڤە هەڵەیە دەدات پاڵ هەمو "خۆرئاوا" و ـ بەتایبەتی ـ "سوید"؟
ئەمە لە كاتێكدا لە كولتوری سویدیی ڕەسەندا، كەسێتیی پیاوە پیرەی كریسمەس؛ گرگنێكە لە كولتوری سویدیدا كە پێی دەوترێت (ژولتۆمّتە) Jultomte واتە گرگنی كریسمەس Yule Gnome. واتە ناوی "پاپا نۆێڵ" لە سوید هەر ڕەسەنایەتیی كولتورییشی نیە چ جای ئەوەی لە سوید ئەو واتا هەڵەیە بگەیەنێت!
دواتر زیاتر "زانست" ـەكەی پەخش دەكاتەوە و دەڵێت: (ناوەكە بە فەڕەنسی مەعنایەكی هەیە، بە ئەوروپی مەعنایەكی هەیە، لەلای هەندێك مەوسوعەی بەریتانی مەعنایەكی هەیە)! وا دیارە لای مەلا فاتیح فەڕەنسی جیاوازە لە زمانە ئەورۆپاییەكان، و (ئەوروپی) یشی لێ بوەتە یەك زمانی سەربەخۆ و تاك، بۆیە دەڵێت بە (ئەوروپی) كە هەر مەبەستی واتای (خوامان لەگەڵە) ی واتای دەستەواژە عیبریەكەیە، واتە "عیممانو ئێل"، و ئەو لێی بوەتە "ئەوروپی". ئیتر نازانین "هەندێك مەوسوعەی بەریتانی" یانی چی و چۆن ئێنسایكلۆپیدیای بریتانی دەتوانێت شتێكی باس بكات جگە لەو واتایەی دەستەواژەكە لە فڕەنسیدا هەیەتی.
بەنەزانی ناوی (پاپا نۆێڵ) بە "شیرك" لە قەڵەم دەدات!
ئینجا لێرەوە ناوی "پاپا نۆێڵ" بە شیرك دادەنێت، و لەسەر بنەمای ئەو ڕاڤە هەڵەیەوە كە خستمانە ڕو؛ دەڵێت: (یانی "كوڕی خوا")! ئەمە دەیەوێت بڵێت گوایە "پاپا نۆێڵ" یانی "باوكی خوا"، بەڵام بەم شێوەیە دەری دەپەڕێنێت و دەڵێت (یانی "كوڕی خوا"). ئینجا جارێكی تر دەڵێت: (یانی "باوكی لەدایكبو" كە عیسایە). و جارێكی تریش بە واتای "عیممانو ئێل" ڕاڤەی دەكاتەوە و دەڵێت یانی: "خوا لەگەڵ ئێمەیە".
ئەم ڕاڤە هەڵەیە؛ بە موشریكدادانی هەمو ئەوانەیە ناوی (پاپا نۆێڵ) لەسەر زمانیانە. جا بڕوانە ئەم موفتیە كە لەسەر بنچینەی نەزانی و تێگەشتنی هەڵە فەتوای موشریكبون دەبەخشێتەوە.
جارێكی تر واتای "خوا لەگەڵ ئێمەیە" دەخاتەوە گەڕ و دەڵێت: (یانی كە پاپا نۆێڵت لەگەڵ بو؛ هەمو تەوجیهاتی خواییت لەگەڵە، هەر ئەو فریادڕەسە فریات دەكەوێت، خۆت بخەرە باوەشی ئەم دینی مەسیحیەتەوە هەر ئەوە فریات دەكەوێت). بۆیە دەڵێت: (ئەمە دەستی لە پشتەوەیە و تەنها دیاری پێشكەشكردنێك نیە). بڕوانە ئەم هەمو تۆمەت و گومانە خراپەی بە هەمو لایەكدا ده‌یانبه‌شێتەوە.
ئەم ڕاڤە هەڵەیە؛ بە موشریكدادانی هەمو ئەوانەیە ناوی (پاپا نۆێڵ) لەسەر زمانیانە. جا بڕوانە ئەم موفتیە كە لەسەر بنچینەی نەزانی و تێگەشتنی هەڵە فەتوای موشریكبون دەبەخشێتەوە.
جارێكی تر واتای "خوا لەگەڵ ئێمەیە" دەخاتەوە گەڕ و دەڵێت: (یانی كە پاپا نۆێڵت لەگەڵ بو؛ هەمو تەوجیهاتی خواییت لەگەڵە، هەر ئەو فریادڕەسە فریات دەكەوێت، خۆت بخەرە باوەشی ئەم دینی مەسیحیەتەوە هەر ئەوە فریات دەكەوێت). بۆیە دەڵێت: (ئەمە دەستی لە پشتەوەیە و تەنها دیاری پێشكەشكردنێك نیە). بڕوانە ئەم هەمو تۆمەت و گومانە خراپەی بە هەمو لایەكدا ده‌یانبه‌شێتەوە.
چیرۆكی فڕینی مرۆڤ و ستەمكردن لە عەقڵی منداڵ!
لە كۆتاییدا دەڵێت: باسی چیرۆكی پاپا نۆێڵ كە لە فیلمی كارتۆندا وا پێشان دەدرێت كە بە سواری عەرەبانەیەك دەفڕێت كە ئاسكەكان بە ئاسماندا ڕای دەكێشن؛ كە هەمو منداڵێكیش دەزانێت ئەوە تەنها چیرۆكە و فیلمی كارتۆنە؛ دەڵێت: ستەمكردنە لە عەقڵی منداڵ و فێڵكردنە لە عەقڵی منداڵ، كە منداڵ دەزانێت مرۆڤێك ناتوانێت بفڕێت بەڵام ئەو نمایشەی پاپا نۆێڵ بیركردنەوەی ناواقیعی لە عەقڵی منداڵدا دەڕوێنێت.
بەڵام ئەی بۆ باسی ئەوە ناكات هەمو ساڵێك مەلاكان وەكو عەقیدە و ئایین ئەو چیرۆكە بۆ منداڵان و گەورە و بچوك دوبارە دەكەنەوە كە پێغەمبەری ئیسلام بە سواری گیاندارێك بە ناوی (بوراق) یان بە هەر شێوەیەكی تر؛ فڕیوە بۆ ئاسمانەكان. چ جیاوازییەك هەیە لەنێوان فڕینی پاپا نۆێڵ و ئاسكەكانی عەرەبانەكەی و فڕینی پێغەمبەری ئیسلام و بوراقەكەی؟ لە ڕوی نائاساییبون و نەگونجانەوە لەگەڵ عەقڵ و یاسا سروشتیەكان هیچ جیاوازییەكیان نیە. بەڵكو دەتوانین بڵێین (بوراق) كە لە هەندێك دەقی ئیسلامیدا وتراوە بە سەر ژنە و بە جەستە وڵاخێكە و ئەمەش دەیكاتە بونەوەرێكی ئەفسانەیی؛ زۆر نەگونجاوترە لەگەڵ عەقڵ بەبەراورد بە ئاسكە فڕیوەكانی پاپا نۆێڵ. ئیتر مەگەر جیاوازیەكەی لەگەڵ باسی پاپا نۆێڵ هەر ئەوە بێت كە پاپا نۆێڵ وەكو چیرۆك و فیلمی كارتۆنی نمایش دەكرێت بەڵام باسی میعراجەكەی پێغەمبەری ئیسلام وەكو عەقیدە و ئایین بەسەر منداڵاندا دەسەپێنرێت.
بەڵام ئەی بۆ باسی ئەوە ناكات هەمو ساڵێك مەلاكان وەكو عەقیدە و ئایین ئەو چیرۆكە بۆ منداڵان و گەورە و بچوك دوبارە دەكەنەوە كە پێغەمبەری ئیسلام بە سواری گیاندارێك بە ناوی (بوراق) یان بە هەر شێوەیەكی تر؛ فڕیوە بۆ ئاسمانەكان. چ جیاوازییەك هەیە لەنێوان فڕینی پاپا نۆێڵ و ئاسكەكانی عەرەبانەكەی و فڕینی پێغەمبەری ئیسلام و بوراقەكەی؟ لە ڕوی نائاساییبون و نەگونجانەوە لەگەڵ عەقڵ و یاسا سروشتیەكان هیچ جیاوازییەكیان نیە. بەڵكو دەتوانین بڵێین (بوراق) كە لە هەندێك دەقی ئیسلامیدا وتراوە بە سەر ژنە و بە جەستە وڵاخێكە و ئەمەش دەیكاتە بونەوەرێكی ئەفسانەیی؛ زۆر نەگونجاوترە لەگەڵ عەقڵ بەبەراورد بە ئاسكە فڕیوەكانی پاپا نۆێڵ. ئیتر مەگەر جیاوازیەكەی لەگەڵ باسی پاپا نۆێڵ هەر ئەوە بێت كە پاپا نۆێڵ وەكو چیرۆك و فیلمی كارتۆنی نمایش دەكرێت بەڵام باسی میعراجەكەی پێغەمبەری ئیسلام وەكو عەقیدە و ئایین بەسەر منداڵاندا دەسەپێنرێت.
پەیوەستیی (پاپا نۆێڵ) بە ئاهەنگی سەری ساڵەوە
ئینجا پرسیارێك دەكات بەبێ ئەوەی بۆ وەڵامەكەی بگەڕێت: بۆچی پاپا نۆێڵ پەیوەست بوە بە سەری ساڵی زایینیەوە. بەڵام دیارە ئەو نازانێت كە سەرەتا لە ئەورۆپا جەژنی وەرگەڕانی زستان كە لە ناوەڕاستی زستاندایە پێی وتراوە یول، كە ڕیشەی وشەكە بە واتای ئاهەنگە، بەڵام بوەتە ئاهەنگی لەدایكبون، هەروەكو جەژنی (یەڵدا) كە ئەمیش بە واتای لەدایكبونە و كاتەكەیشی نزیكە لە هەمان جەژنە ئەورۆپاییە كۆنەكەوە. ئینجا دواتر ئەم جەژنە ئەورۆپاییە كۆنە لەگەڵ كریسمس واتە ئاهەنگی لەدایكبونی مەسیح ڕێكخراوە كە ئێستە وشەی (یول) بە واتای كریسمسیش بەكار دێت. ئینجا پێشتر لە كولتوری جێرمانی و نۆروێگیی كۆندا خواوەند (ئۆدین) ئەو پیرە پیاوە بوە كە لەو جەژنی ناوەڕاستی زستانەدا دیاری هێناوە و بە سواری ئەسپێكی هەشت قاچ گەڕاوە. ئیتر كە مەسیحیەت لە ئەورۆپا جێی خۆی گرتوە؛ داب‌ونەریتە كۆنەكە لە قاڵبە مەسیحیەكەدا بەردەوام بوە.
بەڵام شتێكی ئاشكرایە كە ئێستە كەس بە عەقڵیەتی كولتورە كۆنەكان بۆ پاپا نوێڵ ناڕوانێت، و جوانیی ئەم كەسێتیە لەوەدایە كە كەسێتییەكی تەواو دنیاییە و بوەتە كەسێتییەكی جیهانی و پەڕیوەتەوە هەتا بۆ كۆمەڵگاكانی خۆرهەڵاتی ئاسیایش.
بەڵام ئیسلامیەكان هەمیشە بەدوای ڕەگ‌وڕیشە كۆنەكاندا دەگەڕێن بۆ دۆزینەوەی بیانوی ئایینی بۆ قەدەغەكردنی ئەو داب‌ونەریتە میللیانەی ئێستا بە شێواز و واتای نوێ بەردەوامییان هەیە.
بەڵام شتێكی ئاشكرایە كە ئێستە كەس بە عەقڵیەتی كولتورە كۆنەكان بۆ پاپا نوێڵ ناڕوانێت، و جوانیی ئەم كەسێتیە لەوەدایە كە كەسێتییەكی تەواو دنیاییە و بوەتە كەسێتییەكی جیهانی و پەڕیوەتەوە هەتا بۆ كۆمەڵگاكانی خۆرهەڵاتی ئاسیایش.
بەڵام ئیسلامیەكان هەمیشە بەدوای ڕەگ‌وڕیشە كۆنەكاندا دەگەڕێن بۆ دۆزینەوەی بیانوی ئایینی بۆ قەدەغەكردنی ئەو داب‌ونەریتە میللیانەی ئێستا بە شێواز و واتای نوێ بەردەوامییان هەیە.
بیانوگرتن لە زاراوەی "زایینی"
سەرەتا بیانویەك دەگرێت لە دەستەواژەی "ساڵی زایینی" كە لە كوردیدا وشەی "زایینی" لە بەرامبەری "میلادی" ی عەرەبیدا دەوترێت. بیانوەكەی ئەوەیە دەڵێت: ("زایین" بەوە دەوترێت شتێك بەچكەیەكی بوبێت، و كوردەواریدا، و لە هەمو گەلانی ئارییشدا، ئەگەر سوكایەتی بە ئافرەت بكرێت؛ دەوترێت: "دەڵێیت زاوە"). بۆیە دەڵێت: (مەعقول نیە و بێئەدەبیە بە پێغەمبەرێكی خوا لە دایك بوبێت لە مەریەمێكی پاكداوێن؛ وشەی "زان" ی لەدو بخرێت، و بوترێت: "زاوە"). ئینجا دەڵێت: (ئێمە دەڵێین: "ساڵی میلادی"، واتە "ساڵی لەدایكبون". وەكو چۆن دەڵێین "مانگی مەولودی پێغەمبەر").
بەم شێوەیە وشەی "زایینی" بە سوكایەتی بە كەسێتیی مەریەم و مەسیح دەزانێت، و پێی وایە دەبێت بوترێت "میلادی" یان "لەدایكبون".
لە ڕاستیدا ئەمە تەنها بیانوگرتنە. بەڵكو وشەی "زا" و "زاین"، وشەی كوردیی ڕەسەنن، بە هەمان واتای فرمانی "وُلِدَ" و "وَلَدت" و چاوگی "وِلادة" و "مَوْلِد" لە عەرەبیدا، و پەیوەندیی بە هەمان ماددەی "ژیان" ـەوە هەیە. و زۆریش ئاساییە كە لە كوردەواریدا دەربارەی ژنێك منداڵی بوبێت؛ بوترێت "زاوە"، كە ئەمە یانی: هێناوە ژیان، مرۆڤێكی هێناوەتە ژیان. ڕاستە لە كۆمەڵگادا ئەم وشەیە بۆن‌وبەرامەیەكی تەوس و تانەدانی هەیە و ڕێزێكی زۆری تێدا نیە، بەڵام ئەمە لەبەر ئەوە نیە كە وشەكە تایبەتە بە منداڵبونی گیاندارانەوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی وشەكە زۆر ڕاشكاوانە گوزارش لە ڕاستییەكی سادە و سروشتیی ژیان دەكات و بۆیە كەمتر كۆمەڵایەتیە و زیاتر سروشتیە. لە بنەڕەتدا ئەم ڕیشەیە بۆ لەدایكبونی منداڵەكەش دەبێت، هەرچەند ئەمە ئێستە لە كوردیدا بەكار نایەت، بەڵكو دەوترێت "ژیا"، یان "هاتوەتە ژیان". هەروەكو چۆن وشەی γίγνομαι |گیگنۆمای| یش لە گریكیدا لە هەمان ڕیشەیە و بە واتای لەدایكبونە (بەرامبەرە لاتینیەكەی gigno |گیگنۆ| واتای منداڵبون و هێنانەژیانی منداڵ دەگەیەنێت). و وشەی "ژن" یش لە خۆیدا ڕیشەكەی نزیكە لە كرداری "زا" و چاوگی "زان" ـەوە ، هەر بۆیە وشەی "ژن" یش یانی (ژیان بەخش) [ڕیشە هیندی-ئەورۆپاییە سەرەتاییەكەی هەردو "زان" و "ژن" لە یەكەوە نزیكن]. و ئەگەر ئەم گوزارشە لەگەڵ زایینی مێی گیاندارانیش هاوبەش بێت؛ لە زمانەكانی تریشدا هەر وایە: لە عەرەبییشدا فرمانی "وُلِدَ" بۆ مرۆڤیش و بۆ گیاندارانیش بەكار دێت، و فرمانی "وَلَدت" بۆ مێیەی مرۆڤ و گیاندارانیش بەكار دێت. كاتێكیش لە باسی یادی لەدایكبونی پێغەمبەری ئیسلامدا دەوترێت ('مەولید'ی پێغەمبەر)؛ ئەم وشەیە یان بە واتای لەدایكبونە، یان بە واتای كاتی لەدایكبونە، واتە (مَوْلِد) دەكرێت ناوی كات بێت و دەكرێت چاوگیش بێت. وشەی "میلاد" یش هەیە، كە ئەمەیان تەنها بە واتای كاتی لەدایكبونە (بڕوانە: ابن منظور، لسان العرب. ماددة. "ولد"). تەنها ئەوەندە هەیە لە عورفی زمانی عەرەبیدا وا باوە (میلاد) بۆ لەدایكبونی مەسیح بەكار بێت، و (مەولید) بۆ لەدایكبونی پێغەمبەری ئیسلام. مەلا فاتیح جگە لەوەی خۆی لەوە بێئاگا دەكات كە وشەی زان و زاین بەرامبەری كوردیی هەمان ماددەی "ولد" و وشەی وەكو "مولد" و "میلاد" ی عەرەبیە؛ هەڵەی باوی كەسانی نەخوێنەوار دوبارە دەكاتەوە كە ـ لەبریی "مەولید" ـ دەڵێت: "مەولوود"! كە "مَوْلُود" یانی "لەدایكبو"، و ئەوە "مَوْلِد" ە كە بە واتای "لەدایكبون" ـە.
ئینجا ئەگەر ئەو بەكارهێنانی چاوگی "زان" و "زاین" ی كوردی بۆ باسی لەدایكبونی عیسا لە مەریەم بە بێئەدەبی دەزانێت؛ ئەی چی دەڵێت بەوەی لە قورئاندا (دو جار) وشەی "فەرج" ـ كە بۆ شەرمگای گیاندارانیش بەكار دێت ـ بۆ باسی مەریەم بەكار دەهێنێت و دەڵێت فو كراوە بە "فەرج" یدا بۆ ئەوەی سكی پڕ ببێت؟! بۆ نمونە دەڵێت: (ومريم ابنة عمران التي أحصنت فرجها فنفخنا فيه من روحنا) (التحریم: ١٢). هەروەها لە شوێنێكدا باسی پێداویستیە بایۆلۆجیاییەكانی مەریەم و عیسا دەكات و دەڵێت "خۆراكیان دەخوارد": (كانا يأكلان الطعام) (المائدة: ٧٥)، كە ئەمە ـ وەكو گەلێك لە موفەسسیرەكان باسیان لێ کردوە ـ ئاماژەیشە بۆ ئەو پێداویستیەی كە بە هۆی خواردنەوە دروست دەبێت كە ئەویش پاشەڕۆفڕێدانە.
ئینجا كێ بیر لە چەمكی "زایین" دەكاتەوە كاتێك دەوترێت "زایینی"؟ ئەمە تازە وەكو زاراوەی لێ هاتوە و باوە و ڕۆشتوە، و تەنها كەسێك بەبیانو بێت بەم شێوەیە بیانو دەدۆزێتەوە.
بەم شێوەیە وشەی "زایینی" بە سوكایەتی بە كەسێتیی مەریەم و مەسیح دەزانێت، و پێی وایە دەبێت بوترێت "میلادی" یان "لەدایكبون".
لە ڕاستیدا ئەمە تەنها بیانوگرتنە. بەڵكو وشەی "زا" و "زاین"، وشەی كوردیی ڕەسەنن، بە هەمان واتای فرمانی "وُلِدَ" و "وَلَدت" و چاوگی "وِلادة" و "مَوْلِد" لە عەرەبیدا، و پەیوەندیی بە هەمان ماددەی "ژیان" ـەوە هەیە. و زۆریش ئاساییە كە لە كوردەواریدا دەربارەی ژنێك منداڵی بوبێت؛ بوترێت "زاوە"، كە ئەمە یانی: هێناوە ژیان، مرۆڤێكی هێناوەتە ژیان. ڕاستە لە كۆمەڵگادا ئەم وشەیە بۆن‌وبەرامەیەكی تەوس و تانەدانی هەیە و ڕێزێكی زۆری تێدا نیە، بەڵام ئەمە لەبەر ئەوە نیە كە وشەكە تایبەتە بە منداڵبونی گیاندارانەوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی وشەكە زۆر ڕاشكاوانە گوزارش لە ڕاستییەكی سادە و سروشتیی ژیان دەكات و بۆیە كەمتر كۆمەڵایەتیە و زیاتر سروشتیە. لە بنەڕەتدا ئەم ڕیشەیە بۆ لەدایكبونی منداڵەكەش دەبێت، هەرچەند ئەمە ئێستە لە كوردیدا بەكار نایەت، بەڵكو دەوترێت "ژیا"، یان "هاتوەتە ژیان". هەروەكو چۆن وشەی γίγνομαι |گیگنۆمای| یش لە گریكیدا لە هەمان ڕیشەیە و بە واتای لەدایكبونە (بەرامبەرە لاتینیەكەی gigno |گیگنۆ| واتای منداڵبون و هێنانەژیانی منداڵ دەگەیەنێت). و وشەی "ژن" یش لە خۆیدا ڕیشەكەی نزیكە لە كرداری "زا" و چاوگی "زان" ـەوە ، هەر بۆیە وشەی "ژن" یش یانی (ژیان بەخش) [ڕیشە هیندی-ئەورۆپاییە سەرەتاییەكەی هەردو "زان" و "ژن" لە یەكەوە نزیكن]. و ئەگەر ئەم گوزارشە لەگەڵ زایینی مێی گیاندارانیش هاوبەش بێت؛ لە زمانەكانی تریشدا هەر وایە: لە عەرەبییشدا فرمانی "وُلِدَ" بۆ مرۆڤیش و بۆ گیاندارانیش بەكار دێت، و فرمانی "وَلَدت" بۆ مێیەی مرۆڤ و گیاندارانیش بەكار دێت. كاتێكیش لە باسی یادی لەدایكبونی پێغەمبەری ئیسلامدا دەوترێت ('مەولید'ی پێغەمبەر)؛ ئەم وشەیە یان بە واتای لەدایكبونە، یان بە واتای كاتی لەدایكبونە، واتە (مَوْلِد) دەكرێت ناوی كات بێت و دەكرێت چاوگیش بێت. وشەی "میلاد" یش هەیە، كە ئەمەیان تەنها بە واتای كاتی لەدایكبونە (بڕوانە: ابن منظور، لسان العرب. ماددة. "ولد"). تەنها ئەوەندە هەیە لە عورفی زمانی عەرەبیدا وا باوە (میلاد) بۆ لەدایكبونی مەسیح بەكار بێت، و (مەولید) بۆ لەدایكبونی پێغەمبەری ئیسلام. مەلا فاتیح جگە لەوەی خۆی لەوە بێئاگا دەكات كە وشەی زان و زاین بەرامبەری كوردیی هەمان ماددەی "ولد" و وشەی وەكو "مولد" و "میلاد" ی عەرەبیە؛ هەڵەی باوی كەسانی نەخوێنەوار دوبارە دەكاتەوە كە ـ لەبریی "مەولید" ـ دەڵێت: "مەولوود"! كە "مَوْلُود" یانی "لەدایكبو"، و ئەوە "مَوْلِد" ە كە بە واتای "لەدایكبون" ـە.
ئینجا ئەگەر ئەو بەكارهێنانی چاوگی "زان" و "زاین" ی كوردی بۆ باسی لەدایكبونی عیسا لە مەریەم بە بێئەدەبی دەزانێت؛ ئەی چی دەڵێت بەوەی لە قورئاندا (دو جار) وشەی "فەرج" ـ كە بۆ شەرمگای گیاندارانیش بەكار دێت ـ بۆ باسی مەریەم بەكار دەهێنێت و دەڵێت فو كراوە بە "فەرج" یدا بۆ ئەوەی سكی پڕ ببێت؟! بۆ نمونە دەڵێت: (ومريم ابنة عمران التي أحصنت فرجها فنفخنا فيه من روحنا) (التحریم: ١٢). هەروەها لە شوێنێكدا باسی پێداویستیە بایۆلۆجیاییەكانی مەریەم و عیسا دەكات و دەڵێت "خۆراكیان دەخوارد": (كانا يأكلان الطعام) (المائدة: ٧٥)، كە ئەمە ـ وەكو گەلێك لە موفەسسیرەكان باسیان لێ کردوە ـ ئاماژەیشە بۆ ئەو پێداویستیەی كە بە هۆی خواردنەوە دروست دەبێت كە ئەویش پاشەڕۆفڕێدانە.
ئینجا كێ بیر لە چەمكی "زایین" دەكاتەوە كاتێك دەوترێت "زایینی"؟ ئەمە تازە وەكو زاراوەی لێ هاتوە و باوە و ڕۆشتوە، و تەنها كەسێك بەبیانو بێت بەم شێوەیە بیانو دەدۆزێتەوە.
