بەهاری عەرەبی و هەلی گروپە ئیسلامیەكان
سه‌روه‌ر پێنجوێنی
دە مانگی ڕابردوی ئەم ساڵی وڵاتانی عەرەبی چەند
ڕاپەڕینێكی جەماوەریی نوێی بە خۆیەوە بینی، كە بە كەوتنی سەرۆكی تونس (بن عەلی) و میسر
(موبارەك) و هەڵهاتنی سەرۆكی لیبیا (قەززافی) كۆتاییان هات.. ئەم ڕاپەڕینانە بون بە
ناونیشانی بەئاگاهاتنەوەی مرۆڤی عەرەب و بە (بەهاری عەرەبی) (الربیع العربي) ئاماژەیان
بۆ كرا..
هەرچەند ئەم بەهارە بۆ سوریا بو بە (زستان) و بۆ
لیبیاش بو بە هاوینێكی گەرم، بەڵام ئێمە لێرەدا زیاتر سەرنج ڕادەكێشین بۆ لایەنێكی
تری بابەتەكە كە بریتیە لە جێكەوت و پێگەی گروپە ئیسلامیەكان لەو هاوكێشەیەدا: ئایا
بارودۆخ و ئاسۆكانی بەردەم ئەو گروپانە چۆن دەبن لەدوای ئەو ڕاپەڕینانە و دوای كەوتنی
ئەو ڕژێمانەی كە لە زۆربەی حاڵەتەكاندا ئەو گروپانەیان قەدەغە كردوە و ڕێگەیان بە دەركەوتنیان
نەداوە و گروپەكانیش لە ڕێگەی كردەوەی تێرۆریستی و چالاكیی نهێنیەوە گوزارشیان لە خۆیان
كردوە و ململانێیی خۆیان لەگەڵ ڕژێمەكاندا بەڕێوە بردوە..؟ ئایا بوار دەڕەخسێت بۆ ئەو
گروپانە كە درێژە بدەن بە شێوازی توندوتیژ و دژ بە كۆمەڵگا و ئاسایش و نادیمۆكراسیی
خۆیان یان ئەو گروپانە بواریان بۆ دەكرێتەوە بۆ ئەوەی بەشداریی پۆزەتیڤ لە پرۆسەی سیاسیدا
بكەن و شێوازی كاریان دەگۆڕن؟ ئایا داهاتوی دیمۆكراسی لەدوای ئەو ڕاپەڕینە جەماوەریانە
چۆن دەبێت؟ ئایا مەترسیی ئەوە نیە كەوتنی ئەو ڕژێمە دیكتاتۆرە تاكڕەو و نائایینیانە
هەستانی دیكتاتۆریەتێكی تری بەدوادا بێت وەكو دیكتاتۆریی ئایینی و چەوساندنەوە و قەڵاچۆكردنی
كەمینە ئایینی و كولتوری و نەتەوەییەكان؟
لەو بارەیەوە بۆچونەكان جیاوازن و هەندێك لە چاودێر
و شیكاركارەكان بۆ ئەوە دەچن كە بارودۆخەكە لەلایەنی دیمۆكراسی و پاراستنی مافی كەمینە
ئایینی و كولتوری و نەتەوەیەكانەوە نێگەتیڤە و ئەگەری هەیە گروپە ئیسلامیە ـ بەتایبەتی
ـ توندڕەوەكان ئەو بۆشاییە ئاسایشەی دروست بوە بە كەڵك بهێنن بۆ چالاكیە تێرۆریست و
كارە توندڕەوەكانی خۆیان و بە هەلی بزانن بۆ زیانگەیاندن بە دوژمنە ئایینی و سیاسیەكانی
خۆیان.. هەندێكی تریش بەپێچەوانەوە بۆ ئەوە دەچن كە كەوتنی ئەو ڕژێمە دیكتاتۆریانە
بارودۆخەكە دەگۆڕێت و ئەو گروپە توندڕەوانە دێنە سەر بڕوای وازهێنان لە چالاكیی توندڕەوانە
و بەشداریكردنی پۆزەتیڤانە لە پرۆسەی سیاسیدا..
بۆچونی یەكەم لەلایەن چەند كەس و دامەزراوەیەكی
لێكۆڵینەوە و چاودێر و شیكاری سیاسیەوە خراوەتە ڕو.. لەوانە دامەزراوەی نێودەوڵەتیی
لێكۆڵینەوە ستراتیجیەكان لە لەندەن، كە لە ڕاپۆرتی ساڵانەی خۆیدا كە ڕۆژی سێشەممە
(٦ / ٩ / ٢٠١١) دەرچو، پێشبینیی ئەوە دەكات كە ئەگەری هەیە گروپە ئیسلامیەكان سود ببینن
لەو بۆشاییەی لە ئاسایشی گەلێك لە وڵاتانی عەرەبیدا بە هۆی شۆڕشەكان و (بەهاری عەرەبی)
ـەوە دروست دەبێت، هەرچەند بەدوری دانا ئەو گروپانە هەوڵ بدەن بۆ گەیشتن بە دەسەڵات..
(ئێمیل حەكیم) ی شارەزا
لەو دامەزراوەیەدا لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنوسیدا لە لەندەن وتی: (من ناڵێم كۆمەڵێك كردەوەی
تێرۆریستی حەتمەن ڕو دەدەن، بەڵام كەوتنی چەند دەوڵەتێك كە لەسەر ئاسایش بەندن بێ
گومانم كە هەل دەڕەخسێنێت بۆ ئەو گروپانە كە بكەونە جوڵە).
هەروەها ناوبراو پێی وابو كە ئەو شۆڕشانەی لە چەند
مانگی ڕابردودا لە چەند وڵاتێكی عەرەبیدا هەڵ‌گیرساون؛ بەڵگەی خستە بەردەست لەسەر ئەوەی
گۆڕانكاری بەبێ (جیهاد) و جەنگی ئایینییش دەكرێت.
هەروەها وتی: (هەتا ماوەیەكی كەم پێش ئێستا گروپە
جیهادیە نێودەوڵەتیەكان بڕوایان وابو كە ناتوانن هیچ چالاكییەكیان هەبێت لە وڵاتەكانی
خۆیان، بۆیە لە وڵاتانی تردا چالاكییان دەنواند، بەڵام ئێستە هەل بۆ ئەو گروپانە ڕەخساوە
بۆ ئەوەی دەنگی خۆیان بگەیەنن لەو شوێنانەی كە لە وڵاتانی خۆیانەوە نزیكترن).
هەروەها وتی: (گروپگەلێكی ئیسلامی و بەتایبەتی ئەوانەیان
ڕێگەی توندوتیژییان هەڵ‌بژاردوە، ئێستە هاتونەتە سەر ئەو بڕوایە كە زیاتر هەلی كارابونیان
بۆ دەڕەخسێت ئەگەر بچنە ناو بارودۆخی سیاسیی نوێی وڵاتانی عەرەبی، كە ئەمەش واتە بەشداریكردن
لە هەڵبژاردنەكاندا)..
(جۆن شیبمان) ی بەڕێوەبەری
گشتیی دامەزراوەی نێودەوڵەتیی لێكۆڵینەوە ستراتیجیەكان، ئاگایی دا لە ئاكامی شۆڕشە
عەرەبیەكان و پێی وابو كە ئەو شۆڕشە جەماوەریانەی وڵاتانی عەرەبی مەرج نیە ڕێگە خۆش
بكەن بۆ دیمۆكراسی.. و وتی: (ئێمە دەڵێین ئەم ساڵ ساڵی بەئاگاهاتنەوەی عەرەب و ئاكامەكانی
ئەو ئاگاییە بو، بەڵام هەرگیز ناڵێین ئەم ساڵ ئەو ساڵە بو كە دیمۆكراسی پێشكەوتنێكی
بۆ خۆی تۆمار كرد).
هەروەها وتی: (ئەو گۆڕانكاریانەی هەتا ئێستا ڕویانداوە
دەستكەوتی نیوەناچڵن، ئیتر جێبەجێكردنی پەیمان و بەڵێنەكانی دیمۆكراسی دەمێنێتەوە و
بەسراوەتەوە بەو مەترسیانەوە كە لە تاقمەكان و دامەزراوە سەربازیەكان و گروپەكاندا
خۆیان حەشار داوە، چونكە ئەم تاقم و دامەزراوە و گروپانە لە توانایاندا هەیە ئەو پرۆسە
سیاسیەی ئێستە پێك هاتوە لە ڕێڕەوی خۆی بترازێنن).
بەپێی بۆچونی دوەم، خودی ڕژێمە دیكتاتۆریەكانی وڵاتانی
عەرەبی گروپە ئیسلامیەكانیان بەرەو توندڕەوی بردوە بە سەركوتكردنیان و بێبەشكردنیان
لە هەمو بەشدارییەكی سیاسی، و ئینجا زیاتر ناشیرینكردنیان لەبەر چاوی خۆرئاوادا، و
كاتێكیش ڕاپەڕینەكان سەریان هەڵ‌دا ئەو ڕژێمە بەوە پاساویان بۆ مانەوەی خۆیان دەهێنایەوە
كە ئەوان تاكە بەدیلی داگیركاریی هێزە دەرەكیەكان و زاڵبونی فەندەمێنتالیزم و گروپە
ئیسلامیە توندڕەوەكانن، بەم شێوەیە هاوڵاتیانی وڵاتەكانیان و هێزە خۆرئاواییەكانیان
بە (شەولەبان) ی فەندەمێنتالیزمی ئیسلامی دەترساند و ئەو ترس و گومانەیان بەكەڵك دەهێنا
كە بەگشتی هەیە لە ئاڕاستەی ئیسلامیی فەندەمێنتال.. بەڵام بە بڕوای چەند شارەزا و چاودێرێكی
گروپە ئیسلامیەكان، سەركەوتنی هەردو شۆڕشەكەی تونس و میسر كاریگەریی ئەو شەولەبانە
ترسێنەرەیان پوچەڵ كردەوە یان زۆر كەم كردەوە.. و ئەو شارەزایانە پێیان وایە كاتێك
ئەو ڕژێمانە "شەولەبان" ی فەندەمێنتالیزمی ئیسلامی بەكەڵك دەهێنن بۆ ڕوبەڕوبونەوەی
شۆڕشە جەماوەریەكان و بەدەستهێنانەوەی متمانە و پشتگیریی هێزە خۆرئاواییەكان؛ لە ڕاستیدا
كەڵك لەو (فۆبیای ئیسلام) ـە دەبینن كە بوەتە دیاردەیەك بەتایبەتی لە خۆرئاوا.. و ئەم
چاودێرانە پێیان وایە كە سەركەوتنی شۆڕشی جەماوەریی تونس و میسر ڕۆڵیان هەبو لە ڕەواندنەوەی
ئەو ترس و گومانە زۆرەی كە هەبو لە گروپە ئیسلامیەكان، و لە هەمان كاتیشدا پێداگری
لەسەر ئەوە دەكەن كە دەبێت گروپە ئیسلامیەكانیش هەوڵی زۆر بدەن بۆ ئەوەی بیسەلمێنن
كە باوەڕیان بە ئازادی و دیمۆكراسی و وەرگرتنی ئەوانی تر و لایەنە جیاوازەكان هەیە..
لەم شارەزایانە، (د. نبیل عبد الفتاح) جێگری سەرۆكی
سەنتەری ئەهرام بۆ لێكۆڵینەوە سیاسی و ستراتیجیەكان و شارەزا لە كاروباری گروپە ئیسلامیەكان..
بە بۆچونی ناوبراو ڕژێمە دیكتاتۆریەكانی ناوچەی عەرەبی ئەو گومان و ترسە زۆرەیان بەكەڵك
هێنا كە خۆرئاوا هەیەتی بەرامبەر بزوتنەوە و ڕێكخستنە ئیسلامیە ڕادیكاڵەكان، ئەمەش
بۆ ئەوەی وا پێشان بدەن كە ئەوان بەدیلی متمانەدارن و بەرژەوەندیەكانی خۆرئاوا دەپارێزن
و بە كەوتنی ئەوان ڕێگە بۆ ئەو بزوتنەوە و ڕێكخستن و گروپانە خۆش دەبێت بۆ زیانگەیاندن
بەو بەرژەوەندیانە.. هەروەها ناوبراو ئەوەی ڕون كردەوە كە لە ڕابردودا ئەمێریكا و ئورۆپا
گروپەكانی ئیسلامی سیاسییان بەكارهێناوە لە جەنگی خۆیاندا دژ بە یەكێتیی سۆڤیێتیی جاران
لە ئەفغانستان، و هەروەها لە پاكستانیش دژ بە هیندستان ئەو كاتانەی كە هاوپەیمانیی
بەهێزی لەگەڵ یەكێتیی سۆڤیێتی هەبو.. هەروەكو ئەمێریكا ئەو گروپانەی دژی ڕژێمی ناصری
و بەعسیی میسر و عێراق و سوریا بەكار هێناوە.. هەر بۆیە بە بڕوای ئەو خۆرئاوا بۆ خۆی
ئەو شەولەبانەی دروست كردوە.. لەبەر ئەوە ڕێگا ئاچوغ بو بۆ ڕژێمە دیكتاتۆریەكانی ناوچەكە
هەوڵ بدەن بۆ چەسپاندنی كورسەكان بە بەكەڵكهێنانی شەولەبانی ئیسلامیەكان و تێكچونی
بارودۆخ و ئەو زیانانەی بەر بەرژەوەندیەكانی خۆرئاوا دەكەون لەو بارودۆخەدا.. ناوبراو
دان بەوەدا دەنێت كە گروپە ئیسلامیەكان بە هەڵەكانی خۆیان وێنەیەكی ترسناك و گوماناوی
بۆ خۆیان دروست بكەن بە شێوەیەك بەكار بهێنرێن وەكو شەولەبانێكی ترسێنەر بۆ بەدەستهێنانی
پشتگیریی خۆرئاوا.. هەر لە هێرشە تێرۆریستیەكانی قاعیدە و گروپەكانی ترەوە لە میسر
و سەعودییە و وڵاتانی ئورۆپا و ئەفریقا و پاشان ئەمێریكا.. هەتا كردەوە توندوتیژەكانی
گروپە ئیسلامیەكانی وەكو گروپی (جیهاد) و (جەماعەتی ئیسلامی)، هەتا ئەو ئەزمونی سەرنەكەوتو
و ناشیرینی ڕژێم و دەسەڵاتە ئیسلامیەكانی وەكو ئەوانەی لە سودان و ئێران بەرپا بون،
كە لە سودان جیاكاری و ستەم لە كەمینەكان بو بە نیشانەی ڕژێمەكە و بە جیابونەوەی هەرێمەكان
كۆتایی هات، لە ئێرانیش دیمۆكراسییەكی ڕاستەقینە بونی نیە و گەندەڵی و سەركوتكردن بوەتە
جیاكەرەوەی دیاری ڕژێمەكە.. بۆیە ناوبراو پێداگریی كرد لەسەر ئەوەی كە پێویستە لایەنە
ئیسلامیەكان هەوڵ بدەن بۆ ڕاستكردنەوەی وێنەیان لای خۆرئاوا و لە ناوخۆیشدا، و دەبێت
بەكردەیی بیسەلمێنن كە "بەدیلی خراپتر" ی ڕژێمە گەندەڵ و دیكتاتۆریەكان نین،
و بۆ ئەو ئامانجەش دەبێت ڕێگەی گوتارێكی میانەڕەو بگرنە بەر كە باوەڕی بە نیشتمانپەروەری
و دیمۆكراسی و دەوڵەتی مەدەنی هەبێت.
هەروەها (ممدوح إسماعیل) پارێزەری گروپە ئیسلامیەكان
لە میسر، ئەویش پێی وایە كە وڵاتانی خۆرئاوا ئەوەیان پێ باشترە مامەڵە لەگەڵ ڕژێمی
دیكتاتۆریدا بكەن نەك دیمۆكرات، ئەوەش چونكە خۆرئاوا (فۆبیای ئیسلام) ی هەیە، بۆیە
نەیتوانیوە لەگەڵ گەلانی ناوچەكەدا بێت و تا ئێستا لەگەڵ ڕژێمەكان بوە، ئینجا ڕژێمەكانیش
دركیان بەم هەستیاریەی خۆرئاوا كردوە و لەو ژێیە هەستیارە دەدەن و ئەو ترسە بۆ خۆرئاوا
دروست دەكەن كە بەدیلی ئەوان بریتیە لە گەیشتنی گروپە ئیسلامیە توندڕەوەكان بە دەسەڵات
و ئەمەش یانی زیانگەیاندن بە بەرژەوەندیەكانی ئەو.. بەڵام ـ ناوبراو دەڵێت ـ لەگەڵ
ئەوەشدا لە كۆتاییدا ویستی گەل سەركەوت و كۆتایی بەو ڕژێمانە هات، و ئیتر پێویستە خۆرئاوا
بێتە سەر ئەو بڕوایەی كە بەرژەوەندیی لەگەڵ گەلدایە نەك لەگەڵ ڕژێمی دیكتاتۆریدا.
بە بۆچونی (علی عبد العال) یش، شارەزا لە كاروباری
گروپە ئیسلامیەكان، ڕژێمە دیكتاتۆریەكان بۆ خۆیان دەمێكە كاریان كردوە لەسەر دروستكردنی
شەولەبانی گروپە ئیسلامیەكان و ناشیرینكردنیان لە ڕێگەی ڕاگەیاندنی ئاڕاستەكراوەوە
تا ڕادەی دروستكردنی فۆبیای ئیسلام لای خۆرئاوا.. بەڵام ـ ناوبراو دەڵێت ـ سەركەوتنی
شۆڕشی تونس و میسر و بەدوایدا هەرەسهێنانی شەولەبانی گروپە ئیسلامیەكان ڕۆڵی زۆری هەبوە
بۆ ڕەواندنەوەی ئەو ترسەی هەیە لە ئیسلامیەكان و ئەوەشی سەلماند كە دیكتاتۆریەت ڕویەكی
تری توندڕەوی و تێرۆرە.. و ناوبراو پێی وایە كە پەنابردنی گروپە ئیسلامیەكان بۆ توندڕەوی،
لە ئەنجامی ئەوەدا بوە كە هەمو كەناڵەكانی دەربڕینی بیروڕا بەڕویاندا داخراون و هیوایان
بە گۆڕانكاریی ئاشتیانە نەماوە، بەڵام دوای ئەوەی ئەو گۆڕانكاریە ئاشتیانە و جەماوەریانە
سەركەوت؛ ئیتر ئەوانیش دێنە سەر ئەو بڕوایەی كە پێویست بە بەكارهێنانی توندوتیژی ناكات..
و ناوبراو سەرنج بۆ ئەوە ڕادەكێشێت كە هەندێك لە سەركردەكانی (جەماعەتی ئیسلامی) كە
پێشتر توندوتیژییان كردوە، ڕایانگەیاندوە كە ئیتر ناگەڕێنەوە بۆ توندوتیژی، وەكو ئەوەی
(الشیخ عبود الزمر) ڕایگەیاند، كە پێتر تۆمەتبار بوە بە نەخشەكێشان بۆ تێرۆركردنی سەرۆك
(سادات)..
لەگەڵ ئەوەی ئەم شیكار و بۆچونانەش ڕاستییان تێدایە،
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە تەنها لایەنێكی ئەو بارودۆخە نوێیەیە، و بەڕونی دیارە كە
تەوژمە ئیسلامیەكان ڕاپەڕینی جەماوەری بە موڵكی خۆیان دەزانن و ئەو ئازادی بارودۆخە
نوێیەی هاتوەتە كایە بە هەلێك دەزانن بۆ سەپاندنی ئامانجە ئایینیەكانی خۆیان.. بەڵكو
لە خودی گۆڕەپاندی (تەحریر) ی قاهیرەدا هەست بەو كێشمەكێشە گەرمە دەكەین كە دەبینین
تەوژمە ئیسلامیەكان بەئاشكرا ڕای دەگەیەنن كە ئەو گۆڕەپانە لە هەمو ڕەنگ و تەوژمە نائیسلامیەكان
"پاك دەكەنەوە"!! و ئەگەریشی زۆرە گروپە تێرۆریستەكان ئەو بۆشاییە ئاسایشیە
بەكەڵك بهێنن بۆ وەشاندنی گورزی خۆیان لە دوژمنە ئایینی و سیاسیە تەقلیدیەكانی خۆیان..
وەكو ئەو قەسابخانە و گەرماوی خوێنەی لە عێراقدا بینیمان لەدوای كەوتنی ڕژێمی دیكتاتۆری
بەعس.. بەڵكو ئەوەشمان بینی كە لایەنی ئیسلامیی وا هەیە بەشداری لە پرۆسەی سیاسییشدا
دەكات و بەنهێنییش پشتگیریی خانە و تاقمە تێرۆریستەكانیش دەكات..! ئەوەش لەبەر ئەوەی
تەوژمە ئیسلامیەكان هەمویان وەكو یەك نین، بەڵكو هەندێكیان توندوتیژی بە ئەركێكی ئایینی
و (فەزیلەت) ێك دەزانن و پەیوەندیی بە بارودۆخی سیاسیەوە نیە.. ئینجا زۆر جاریش تەوژمێكی
ئیسلامی دەبینین جیاوازی هەیە لەنێوان ئایدیۆلۆجیای ڕاگەیەنراوی و چالاكیە نهێنیەكانی..
ئەم حاڵەتە لە مێژوی ئیسلامی سیاسیدا زۆرە.
سەرچاوە:
١. مركز أبحاث: الاسلاميون
قد يستفيدون من الربيع العربي. (إيلاف)، الثلاثاء ٦ سبتمبر، ٢٠١١.
٢. صبري حسنين، ثورتا
مصر وتونس أبطلتا مفعول فزاعة الإسلاميين السلطوية. (إيلاف)، السبت ١٠ سبتمبر،
٢٠١١.
